PERXUDRES*

Taman , patrome, mutribe, lûl, soring, derzî, parza û vaksîn û çend kelîmeyên din. Xebatkarên medyaya Kurdî di pandemîya vîrusa korona de da ku nebêjin aşi hezar teqle avêtin û li şûna aşi yê çêşîd çêşîd nav gotin. Lê ku medyayê Kurdî çi got jî ji devê milet tim aşi derket û tim aşi li milet ket. Elbet a medya Kurdî refleksa parastina zimên bû li hember zalimîya zimanê Tirkî bêmehne. Bes refleks carna dibe kompleks, meseleyên zil î zelal jî li nêv hev dixin û wan diherimînin û berdidin. Mele Evdirehman Uçaman, ku salên 1990î ser etîmolojîyê xebitîye, bi çavekî gelekî enteresan li aşi yê nihêrîye. Gorey gotina Mele Evdirehman, bi kesên xeyîdî ra danûstandin çênabe heta ku aşt dibin, ew darên fêkîyan nagirin nola wan kesên xeyîdî ne û ew piştî aşîkirinê fêkîyan didin. Di ser vê mantiqê re Mele Evdirehman koka aşi yê dibe aş ê û bang li milet dike ku bi vê perspektîfê li aşi yê binêrin û li wê peyvê xwedî derkevin, pir ecêb pir enteresan. A rast dilê min li vê etîmolojîyê li vê fîlolo...

Serhildana Şêx Seîd bi derketina belgeyên nû ra reng û rûyê xwe çîşkek be jî parçek be jî diguherîne her carê. Ew serhildana sala 1925an li gor hinekan hereketeka paşverû ye, hinek jî wê wek îtirazeka milî dihesibînin; ser vê meselê lihevkirineka tam heta niha jî çênebûye. Lê çi gundî çi xwendî hema bêje ji her sinifê Kurd, Şêx Seîd wek şexsekî zengîn û efendî dibînin. Bavê nivîskar Malmîsanij, ku ew jî bi Şêx Seîd ra rabûye, di roportajekê da ser şêx wanî dibêje ji kurê xwe ra:  ‘’Şêx Seîd Efendî bi xwe li Xinisê bû, pir zengîn bû. Çar pênc kerî pezên wî hebûn. Wî berê li her bajarî merivin dîtibûn, gotibû, herkes li cîhê xwe dest deynin ser hikûmeta xwe, em vê qanûnê qebûl nakin. Şêx dev ji hemû mal û milkên xwe berda, rabû berê xwe da memleketê me, hat.’'  Canip Yıldırım jî, ku ji wan xwendîyên berê yên Diyarbekir e, li ser pirseka Orhan Miroğlu dibêje ‘’Şêx Seîd Efendî ticarekî pir mezin bû, li Erziromê bi hezaran mîhên wî hebûn. Wî, ew dibirin li Îraq û li Sûrîyê difiroti...

Eleştiri  û  özeleştiri,  bi gotineka din,  krîtîk  û  otokrîtîk.  Ji salên 1970î vir va çi kesê bi sîyaseta Kurdan ra danûstandin kiriye îlem bi şeklekî ew her du peyvên bi Tirkî bihîstine. Her du peyv li hêla Kurdan wer populer wer populer bûne ku Murat Batgiyê serê salên 2000î mîzahşorekî meşhûr bû wan çaxan di nivîseka xwe da gotiye di genên Kurdan de ji sedî 5  özeleştiri  ji sedî 95 jî  eleştiri  bi cîh bûye.  Di eslê xwe da va peyva  özeleştiri yê bo Tirkan jî kelîmeyeka nû ye.  Özeleştiri  salên 1960î bi nivîseka Can Yücel ketiye devê milet.  Can Yücel, ew şairê bo  to be or not to be  ya Shakespeare bi Tirkî dibêje  îhtîmaleka din jî heye . Omer Faruk Baran Bîblîyografîya vê xelekê wenda ye.