PERXUDRES*

Va xeleka bi destekên Can Tercüme hatiye hazirkirin. Can Tercüme ya merkeza wê li Riha ye, bi kadroyeka oste, bi tecrûbeyên salan, bi erêkirina noter, sondxwarî tercûmeyan dike. Jibo ewraqên resmî û jibo karên din yên tercûmeyê Can Tercüme bi hemî zimanên cîhanê di xizmeta we da ye. Ê min ji zimanê dîya xwe bihîstibû  ar  bû, ez ji wê elimîm ku ar  vêdikeve , ar  vedimire.  Dema tewang dihat li wî  ar î diket di zimanê wê da  ar  dibû  êr , êr  vêxe , êr  vemirîne .  Dûra dûra min ji stranan  agir  bihîst, ji kitaban ew xwend bi mehneya êr, ew jî ku ditewîya dibû  êgir.  Dîsa dûra dûra di dîwanên şairên zemanê berê da ez li  ateş ê rast hatim.  Mesela melayekî Cizîrî ser yara bêînsaf digo cîger parçe kir, xwê lê reşand û  ateş  li ser danî. Vî  ateş î gotinek dianî bîra min ji zarokîya min a nivî bi Tirkî û nivî bi Kurdî: A teş ar e, yılan mar e, keçî bizin e, Xwedê mezin e.  Wê...

Navê Rainer Maria Rilke min cara pêşî serê salên 2000î di nêv şiîrên İbrahim Halil Baran da dî. İbrahim Halil Baran şiîreka xwe ya li dora ar û eynik û bê bi êvarên elif û bê îthafî wî kiribû.  Wexta min navê Rainer Maria Rilke di wê şiîrê da nû dîbû nola gelek kesên navê wî nû dibînin min jî di serî da gotibû qey ew şair wê ye, ne wî, lê ez î şaş bûm.  Dûra salên 2010î min di xatirayên Stefan Zweig da dî navê wî şairî. Stefan Zweig ser wan royên wan yên li Parîsê bi hez û hurmeteka mezin behsa Rainer Maria Rilke dike.  Bi gotina Stefan Zweig be, Rainer Marie Rilke însanekî kamil, kibar û titîz bûye têra xwe.  Stefan Zweig dibêje ew û Rainer Marie Rilke li Parîsê diketine her quncikî derdiketine û wî şairî li bajêr gava çavê wî li tabeleyaka herfên wê rîtmîk diketiye, ew tabela tekrar tekrar dixwendiye, ji şairîyê ye qey, qey ji rihê rîtmîk.  Dîsa salên 2010î min bi Behçet Necatigil ê hinek metnên Rainer Marie Rilke tercûmeyî Tirkî kiriye, şair çişkî din n...

Sala 2014an ez li çolên Gemeraga Sêwasê zarokekî 11 salî bûm. Destê min nû şixula giran digirt wê salê, ez jî mîna mezinan li erdên patatan dişixulîm. Mala me ya ji Siwêregê û maleka ji Kobanîyê, ew 1 kur 6 keç, 7 xwişk û bira bûn, em jî 3 keç 3 kur 6 kes bûn, ji bo karên havîn û payîzê em tev ji sibê hetta êvarê dişixulîn û dişixulîn. Li erdên patatan sibe dibû êvar, êvar dibû sibe û dem diçû ku rojekê xebera nebixêr ji wê mala dê û bav li Kobanîyê ra hat, DAIŞ bi êrîşên giran bi ser Kobanîyê da dihat. Min ji gotinên mezinên malê fehm dikir ku mal têne talan kirin, zar û zêç, kal û pîr têne kuştin li Kobanîyê. Wê malê hema roja din jibo axên Kobanîyê xatir ji me xwest û tev çûn. 1 kur, 6 keç.. Ji wan kîjan şervan bû? Tev şervan bûn? Kobanî cîhekî çawa bû? Kuştin tiştekî çawa bû? Ewê bihatana kuştin? Destê min nû şixula giran digirt, lê aqilê min cewaba pirsên giran nedida. Ew çûn û pirsên min ên di serî da pir bûn, dûra roj bi roj ji bîra min çûn, pirs..  Sal qulibî 2015an, ez bûm...

Çi gava xewa min nayê radibim makîneya firaqan dişixulînim. Dengê avê, di makîneyê da dengê guherîna cîye avê, carna dengê ketina firaqekê aramîyê didin min. Îşev jî wer dibe, xew nakeve çavên min. Radibim derdora xwe top dikim, dibêjim qene nebe piçek din jî dibetilim. Qedeh, tebax, kase.. Di her odeyekê da tiştek, derim û têm, derim û têm, û makîne tijî dibe. Pêlî qumçeya makîneyê dikim û mêze dikim ku îşareta parlatici yê sor dibe, îşareta ji bo biriqandina firaqan.  Oxxx dibêm ‘‘Îşekî din jî heye heta ku makîneyê bidim şixulandin, ezê piçek din jî biwestim û rehettir razim.’’ Derim ji bo biriqandina firaqan deterjanê tînim, dikim hundirê makîneyê, qapaxê digirim û didim şixulandin. Ji dengê ewil da, ew dengê gava makîne dest pê dike û avê digire, ez sakîn dibim. Derim balîfeka nerm û betanîyeka tenik tinîm, hema li nêzî makîneyê li ser qoltixê xwe dirêj dikim. Dengê avê te, di nav makîneyê de dizivire, û hêdî hêdî çavên min têne girtin; dengê avê tê, makîne avê davêje ser firaq...

Kurdên Tirkîyê piştî bêdengîya demdirêj a li dû şikestinên Şêx Seîd û Seyîd Riza serê salên 1960î bi parçek serbestî ra nola ku hêdî hêdî hatibin ser hemd û hişên xwe bi kovar û kitaban, bi gazeteyan jinûve hatine xanê.  Wan salên li dû derbeya eskerî bi rêberîya Musa Anter, Deng , bi ya Edip Karahan, Dicle-Fırat û bi ya Doğan Kılıç jî Roja Newe derketiye.  Ser Deng û Musa Anter, ser Dicle-Fırat û Edip Karahan barek belge hene îro di destê me da, lê ser Doğan Kılıç û Roja Newe malumat heta van salên dawî têm kêm diman û hema bêje ti kesî tiştek nizanibû.  Roja Newe ya Doğan Kılıç di tarîxa Tirkîyê da gazeteya pêşî ye ku bi Kurdî û Tirkî derketiye. Wan salên 1960î di gazeteyên din da jî nivîsên bi Kurdî derketine, lê îbareya Roja Newe xusûsî ew e, gazeteya bi Kurdî û Tirkî.  Gazeteya tek hejmarek derketî û nola Doğan Kılıç wenda sala 2019an li  Milli Kütüphane  ya Enqerê bi xebatên Mutlu Can hat dîtin û li dîjîtalê hat barkirin.  Roja Newe ya sala 1...

Va xeleka bi destekên Can Tercüme hatiye hazirkirin. Can Tercüme ya merkeza wê li Riha ye, bi kadroyeka oste, bi tecrûbeyên salan, bi erêkirina noter, sondxwarî tercûmeyan dike. Jibo ewraqên resmî û jibo karên din yên tercûmeyê Can Tercüme bi hemî zimanên cîhanê di xizmeta we da ye. Li ziqaqên zarokîya min sond li ser şîrê dê dihat xwarin.  Mesela dema me futbol dilîst miheqeq ser korner û penaltiyan şer û şor çêdibûn û hêlekê hêla didin bi şîrê dê dida sondê.  Şormîsal, hêlekê korner bixwesta û hêla din jî bigota ‘’Top li min neket ku, ne korner e..’’, hêla korner xwestî digot ‘’Bêje bi şîrê dîya min be..’’ û ku wê hêla din jî bigota ‘’Bi şîrê dîya min be..’’, dihat hesibandin ku top neçûye kornerê, mesele hal dibû.  Mehne ew bû ku şîrê dê bi helalî hatibû vexwarin û sond jî li ser wî şîrî bi helalî dihat xwarin.  Di 7 salîya xwe da dema min dest bi mekteba Tirkan kir min berê ji hevalên xwe yên nola min nû Tirkî dielimîn  yemin içmek  bihîst bo sondxwarin...

Di karên edebî da îşê tewr bi talûke tercûmekirina şiîran e herhal.  Çinku dema tercûmeya şiîrekê ji zimanê wê ya orîjînal çêdibe jiber şiîrbûnê tercûman bixwaze nexwaze mehne dişikê û rê li ber şaşîyên mezin vedibe.  Loma ez kitabên duzimanî yên şiîran tu dibêjî qey ne jibo xwendina şiîran, lê jibo dîtîna wan şaşîyan dixwînim. Hele hele kitaba duzimanî bi Tirkî û Kurmancî be, û zimanê wê yê tercûme Kurmancî be ji min ra mesele ji şiîrê derdikeve, dibe fersendeka ferhengî ku ez pê peyvên xwe kontrol bikim.  Bi van fikran li  Hal  a Sabri Erdem dinêrim çend ro ne. Kitaba wî şairê Berferatî, ku ji salên 1990î vir va li Almanya ye, Yaqob Tilermenî yê bi çîrok û romanên xwe tê naskirin çerxe Kurmancî kiriye. Dixwînim, dixwînim û di şiîreka kitabê da disekinim, dûr û dirêj didim ber hevdu Kurmancî û Tirkîya wê. uçamadı laz uşağı  gotiye Sabri Erdem,  nefiriya laz uşaxî  gotiye Yaqob Tilermenî, ez bûma minê jî bigota  laz uşaxî  dibêm, min jî ...

Merheba, bi xatirê we... Çawa ku wextê mirina min hatibe û hê nemirîm dixwazim xatirê xwe ji we û ji vê dinê bixwazim. Îro, sibe, 3 meh din, 7 sal din û belkî jî 31 sal din nizanim lê ez ê rojekî bimrim û herim. Dibe ku ji nişka ve bimrim, dibe ku nexweşiyeke bêderman min bigre û hêdî hêdî pê wê bimrim. An jî mirineke bi xwestin, ma kî dizane dê kî çawa bimre. Wê rojê min vîdyoyeke li ser sê jinên nivîskar û helbestvan temaşe kir; Nilgün Marmara, Sylvia Plath û Virgina Woolf. Meraqa wan her sê jinan li ser edebiyatê bû belê, lê du tiştên din jî ew dişibandin hev: Jiyanên depresîf û xwekuştin.  Her sê jinan jî mektûbek nivîsandibû û paşê xwe kuştibû. Gelekî tesîr li min kir jiyan û mirina wan. Paşê ket hişê min ku ji bo nivîsîna mektûbeke xatirxwestinê ne hewce ye mirov xwe bikuje. Her wextê, beriya ecelê xwe mirov dikare mektûbeke xatirxwestinê binivîse. Madem ez ê jî rojekê her bimrim, min xwest mektûbeke xatirxwestinê bihêlim li pişt xwe, da ku piştî mirina min jî dengê min qut n...

Ji  Gramera Bêhizûr  a wî ya sala 2014an derketî û min sala 2015an xwendî vir va çi gava kitabeka Şener Ozmen dibînim û qirarê didim ku wê bixwînim ji pêş da zanim ku ezê rastî jî zimanekî zêde zêde bêhizûr bixwînim.  Çinku zanayên zimên, giregirên aqil dane ser gramerê wê çi bêjin hema bêje ti carî ne xema Şener Ozmen e; ew bi kaos û krîza xwe tîne bi devê karakterên xwe zimên dadide, radide zimên û zimên vedide.  Seba vê dadan, radan û vedanê serbest û bêminet bike Şener Ozmen, ew navên kitabên xwe, navên karakterên wan kitaban, heta îthafên wan kitaban nola tabeleyaka hişyarîyê datîne, û nola ku ew bi rêka wan tabeleyan dibêje, ew zimên naherimîne, tenê xwe dîsa li tiştên nû diceribîne.  Jiyana Asayî ya John Sanders  a Şener Ozmen jî, ku sala 2025an derketiye, bi van taktîk û teknîkên eşkere ne, bi îthafeka bo Ergîn Sertem û Kawa Nemir destpê dike.  Ergîn Sertem û Kawa Nemir her çiqas dixwazin bi şairîyên xwe werin xanê jî li derdora edebî wan bi te...

Va xeleka bi destekên Can Tercüme hatiye hazirkirin. Can Tercüme ya merkeza wê li Riha ye, bi kadroyeka oste, bi tecrûbeyên salan, bi erêkirina noter, sondxwarî tercûmeyan dike. Jibo ewraqên resmî û jibo karên din yên tercûmeyê Can Tercüme bi hemî zimanên cîhanê di xizmeta we da ye. Firnecîyên Riha di vê sedsala 21ê da bi sê zimanan nanên xwe difiroşin. Lê rast têm, dibînim, dibihîsim, di danûstandinê da ku mişterî bi Tirkî be ekmek , bi Erebî be xubiz,  bi Kurdî be nan li ser zimanê firnecîyan çerx dibe. Ekmek, xubiz, û nan. Sê peyvên dûr û nêzîk ti eleqeya wan bi hevdu ra tune, tên li ber firneyan li hev dikevin û ser kok û koçên kelîmeyan min dibin ber meseleyên sal û zemanan. Sala 2014an, wexta Herba Kobanîyê, wexta wê herba giran, di şevekê da bi deh hezaran însan ji hêla Kobanîyê derbazî Sirûcê bûn. Her du hêl Berazîyên Kurmanc bûn, lê hidûdên serê sedsala 20an li hêla Sûrîyê, Erebî xistibû zimanê Kobanîyê û li hêla Tirkîyê jî Tirkî xistibû zimanê Sirûcê. Loma zimanên her ...

Gelek kesên ku li gundan dijîn xeyal dikin ku li bajêr bijîn û ji bo vê yekê pir dixebitin. Însanên bajêr jî her tim xwezayê xeyal dikin, dixwazin li gund malên wan û bax û baxçeyên wan hebin. Heta hinek bajarî kon û karavanan dikirin, an jî malên li baxan dikirin û li wan bi cîh dibin. Bi rastî xeyaleke min e wiha jî hebû ku ez li gund malekê di nav erdê xwe da çêbikim û dawîya heftê herimê û werim. Min dixwest zarokên min di nav herîyê de bilîzîn. Lê gotina du hevalên min li ser min tesîr kir, wan fikrên min guherandin. Yekî got ''Madem me ewqas ji gund hez dikir û emê li gund bijîyan, çima me ewqas zehmetî kişand û me bi salan emek da seba em herin bajaran? Me dikaribû em li gundê xwe bimana, bê west emê li ser karê gund bixebitiyan û di nav xwezayê de bijîyan...'' Hevalekî din jî got ''Binêre, ez di nav hefteyê de di karê bajêr de dişixulim, dawîya hefteyê jî li gund dişixulim, rojên min ên boş tune ne, ez tim dişixulim. Her tim kar û xebat heye..'' ...

Serê payîza 2025an min ji kitaba nav Rêya Jiyana Min xatirayên Eskerê Boyîk xwendin.  Ji Serhedê ber bi Sîbîryaya Sovyetê va salên sirgûnîyê, salên tije tirs, talûke û trajedî ne xatirayên Eskerê Boyîk.  Ew xatira, êş û elem, oxilmeyên giran in ku Êzîdî bi sedan, belkî bi hezaran sal in li ser van erdan dibînin.  Êzîdîyên berê li ser qirar û qanûnên bav û kalên wan pir nedixwestine qewlên wan li qelemê kevin, lê Eskerê Boyîk, ew xwendîyê çîşkî ser sekneka sekuler, heyateka li dora nivîsînê li dû xwe hiştiye.  Di xatirayên Eskerê Boyîk da defteran bala min kişandin; defterên şiîran, defterên not û nivîsên din.  Salên 1960î, Eskerê Boyîk dema ew û Erebê Şemo hîn nû hevdu nas dikin, li ser teklîfa Erebê Şemo deftereka xwe ya şiîran dide Erebê Şemo ku ew şiîrên wî bixwîne û fikrên xwe yên ser şairîya wî çend royên din jê ra bibêje.  Eskerê Boyîk di xatirayan da ser şabûna xwe ya bo vê teklîfê dibêje ‘’Lingê min erd nedigirt. Baskê min hebûna ezê bifiriyama.’’...

Rehmetîya dapîra min ji zikê xwe pir hez dikir. Ji bo vê jî di sandiqa wê da şekirê ziyaretan, gûz, mewîc, bastiq, loqim, biskuvî û qax hebûn, heta carna cîps jî. Sandiqa bêkilît wexta dapîra min diçû cîhekî, bo min, xwanga min û birê min, dibû dikaneka şekiran, dikaneka bêxwedî. Gava me sandiq vedikir bîna naftalînê jê difiriya û bi me pir şîrin dihat. Bîn dihat, bîn dihat lê bidestxistina wan tamuşkan çetin bû. Ji ber ku sandiq bê kilît bû dapîra min boxçeyên xwe hişk girêdidan û me jî ew bi didanan vedikirin. Boxçeya çitan, boxçeya lîf û patikan, a qumaşan û ya secdeyan. Mewîc di boxçeya secdeyan da bûn, gûz di ya çîtikan da û şekir di ya lîf û patikan da. Boxçeyek jî.. Me dest nedida wê boxçeyê. Dapîra min digo boxçeya kefenê min e û carê li cem me vekiribû. Du metre cawê sipî, hîzareyek, lîfek û du qalib sabûn têda bûn. Xof dikir dilê min î zarok wê boxçeyê. Piştî dapîra min berî mirinê ket ber destan, mala wê bela bû û bîna naftalînê jî ji sandiqê çû. Ji boxçeyan, tenê a bi kefen...

Divê ez serê sibê saet di dehan da li mala Kilamcî Îwramê Xanimê bim. Min du roj berê bi wî ra xeber daye, min jê ra gotiye "Ezê bêm ziyareta te, te bibînim." Wî jî ji min ra gotiye, "Guhên min giran wûne keça min, e nikam kilama biwême. Dixwazî were, tu hatî jî serê sibê were, ezê herim nimêya Înê, keça min a delal!’’  Roja Înê serê sibê wextê ez li Semsûrê digihîjim nêzî mala dengbêj, ez telefonê dikim. Li ser telefonê dibêje "Va e li ber qêpi me, gopal di destê mi da ye!" Ez li dora xwe dinêrim, dibînim ku li pêşiya min, li ber derî kalekî 85-90 salî, berçavk li ber çavan, şalwarek lê, kumek li serî, sekiniye. Bi beşereke xweş min pêşwazî dike dengbêjê kal û em bi hevdu ra derbasî hundirê odeya wî dibin. Li hundirê odeyê sohbeteke xweş destpê dike. Dengbêj Îwramê Xanimê teyba xwe tîne û kilama Dewrêşê Evdî dide ser. Dibêje "Mi sê band qeyd kirin. Ev tenê li ba mi ma. Wê çaxê min karibû. Êdî taqet nemaye. E royê bandekê didim ser." Ji teybê dengek b...

Ez li mektebên Sirûcê bi Tirkîya dibêjinê  İstanbul Türkçesi  mezin bûm. Min bi salan bi vê Tirkîyê dixwend, bi vê Tirkîyê dinivîsî, bi vê Tirkîyê dida û distand û bi vê Tirkîyê rêka xeyalan ji xwe ra vedikir.  Ji me hema 45-50 kîlometreyan wêda li merkeza Riha,  Urfa Türkçesi  hebû, me dibihîst lê me devê xwe pê nedikir. Çinku bi qaîdeyên mektebê em wer dielimîn ku bi vê Tirkîyê şorkirin, eyb û erzanî, nezanî ye.  Bi wan qaîdeyan, Tirkîya te çiqas  İstanbul Türkçesi  bûya tu wiqas efendî, wiqas pak î şûştî û jêhatî dihatî hesibandin û Tirkîya te çiqas ji wê Tirkîyê dûr keta tu wiqas qebe û ji-xwendinê-ra-nabe dihatî dîtin.  Vê rewşê paşê, belkî bi hinekan ecêb were, tesîr li Kurmancîya min jî kir. Min zor û zehmetî dida xwe ku ez li her derê bi Kurmancîya kovar û kitaban, kanalên televîzyonê şorê bikim ku qaşo a me şaşomaşo bû.  Bi wê hewesê, sirf seba xatirê wê Kurmancîya min dîrekt a rast dihesiband, min a xwe ya heyî û hazir hildiweş...

Esir e, min kitabeka Paul Auster hîn nû qedandiye, hîn dikim ser heyat û edebîyatê bifikirim ku qapi lêdikeve.  Xwarziyeka min radibe dare qêpi vedike; ku vedike, dibihîsim, dengê cîraneka me ya şêxî ye, min pirs dike.  Bi qasî xwarzîya min dibê ‘’Erê li mal e’’ û dibê ‘’Xaloo..’’ radibim ser xwe, bi çavên ‘’Xêr be înşelah’’ê dimeşime qêpi.  Cîrana me ya li devê dêri bi merhebaya xwe ya hazir sekiniye çito ku min dibîne, li dû merhebayê mîna mizgînîyekê bide dibê ‘’Min bi şev di xewnê da qedereka xêrli nehfli ji te ra dî..’’  ‘’Xêr be înşelah’’ dibêjim, ‘’Xêr e xêr e!’’ dibêje cîran, ‘’Eger yek heye qedera te ew e, eger tuneye gava hebe ew e’’ û ser wê qederê çend detayên ecêb dide, behsa bebikekê dike, behsa rê.  Hinekî şaşbûyî, hinekî şok li ser min, bi ûsil û îkram, ’’Were rûne cîran’’ dibêjim, ‘’Na, îşê min heye’’ dibêje cîran û halê dîya min dipirse..  Li salonê dinêrim û ‘’j’’ ji  nimêj ê kêm dibêm ‘’Li ser nimê ye, hindik maye biqedîne, were rûn...

Wekî gelek mirovan ez jî mirinê meraq dikim. Gelo mirin tiştekî çawa ye? Aya weke transfereke bilez e, an ji-xwe-ve-çûn e, an tarîtiyeke ji nişke ve ye yan tiştekî din e?   Di nav van fikir û ramanan de heta niha min du tişt dîtin ku dişibiyan mirinê :  xew  û  xeriqîn . Lê ji ber ku xew piçekî be jî bi hemda mirov bû min ew seridand û ez û xeriqînê man bi tenê. Çimkî mirin û xeriqîn her du jî bê hemdê mirov bûn û diviya bişibin hevdu. Lê belê ez heta niha qet nexeriqîbûm. Sala 2025an e û meha Remezanê ye. Li kuçe û kolanên Sûra Amedê bi armanca nasîna mirovên nû piyase dikim. Ev bûye xûy û tivîet bo min. Her dawiya hefteyê li pişta min çenteyê min, weke hergav di çenteyê min de komputera min, pirtûkek -pirî caran pirtûkeka helbestan- û berçavka min a Prada ya orjînal qaçax ez digerim. Li hewşa Mizgefta Mezin im. Pirrî caran li ber saeta Cezerî an jî li ber stûnê livdar ê Medreseya Mesûdiyeyê li benda biyaniyekî me ku nas bikim. Tavilê extiyarekî nêzîkî heftê salî pê...

Xelasbûna havînê, roya Paşînî ye. Li kantoneka biçûk a Swîsreyê me, li bajarekî wîna ku navê wî pir kes nizanin. Sankî her tişt bi qasî ku lazim be heye: Ne zêde, ne jî kêm. Lê vê sibê..  Her çiqas naxwazim rabim jî radibim . Min alarm eyar nekiriye, lê saet 07:48 e. Heyam ne germ e ne jî sar e, ti tiştî nade hîskirin. Sibehên wîna pir caran derbaz dibin, lê îro ji min nare sibeh. Sifte darim mutfaxê. Li ser masê qedehek av ji şeva berê heye. Di binê qedehê da çend dilop mane û rêça pêçîyan li ser qedehê heye û tuneye. Paşê darim banyoyê. Li neynikê mêze dikim lê ne rasterast, wextê ku sere xwe xwar dikim, ji kêlekê da xwe tenê hindikî dibînim. Porên min gî tevlihev bûye, rûyê min westîyayî xanê dike. Ez ji nişka ve çerx dibim. Eger ez xwe dirêj dirêj mêzê bikim ya ezê tiştekî hîs nekim ya jî ezê zêde tiştan bibînim di xwe da. Her du jî xirab in. Dûr dikevim ji neynikê. Dûra radiwirim di odeyê ra, çavên min li kevîyê kîlîmê dikevin. Zû va goşeya kîlîmê qat bûye, lê ez naxwazim tişt...